Dit opiniestuk verscheen eerder op vrt.be. Auteurs: Steven Vanduffel en Kris Boudt, beide zijn professor Financiën, respectievelijk voor de VUB en de UGent.
Vóór de uitbraak van het coronavirus in België was de vergrijzing en de impact ervan op de betaalbaarheid van de wettelijke pensioenen al een grote bezorgdheid. Door de coronacrisis is de staatsschuld verder opgelopen en de economische activiteit sterk verminderd.
Kunnen we na de coronacrisis nog dromen van een zorgeloze oude dag of is dit een volslagen utopie? Op voorwaarde dat we nu de gepaste lessen trekken uit de crisis en samen actie ondernemen is volgens ons de droom nog niet in rook opgegaan.
Les 1: Vermijd verspilling en doe een groepsaankoop van pensioensparen
Bij gebrek aan mondmaskers dien je de beschikbare mondmaskers te gebruiken daar waar ze het meeste nuttig zijn. Dit is vanzelfsprekend. Vreemd genoeg is bij veel Belgen de verzuchting om efficiëntie afwezig wanneer zij hun huidige inkomen opzijzetten voor hun oude dag. Deze verspilling blijkt uit de meer dan 280 miljard euro geparkeerd op de Belgische spaarboekjes, waar ze quasi niets opbrengen, alsook uit de hoge beheersvergoeding die de burger betaalt op individuele pensioenspaarproducten (de zogenoemde producten van de derde pensioenpijler).
We pleiten daarom resoluut voor een groepsaankoop van pensioensparen. Als iedereen 5 procent van haar of zijn spaarboekje aan de groepsaankoop toevertrouwt, beschikt de gezamenlijke portefeuille al over 14 miljard euro. Een dergelijk hoog spaarbedrag heeft als gevolg dat - net zoals bij een groepsaankoop voor elektriciteit - de vermogensbeheerders met elkaar in concurrentie gaan voor het mandaat om dit bedrag te mogen beheren voor rekening van de pensioenspaarders.
Een gemiddeld pensioenfonds heeft in België en Nederland een kostenstructuur van pakweg 0,5 procent. Ter vergelijking: als je aan individueel pensioensparen doet in België door de aankoop van een pensioenspaarfonds, mag u gemiddeld rekenen op een jaarlijks kostenplaatje van ongeveer 1,3 procent. Dit betekent dus een besparing van 80 eurocent per 100 euro die u belegt. Een klein verschil zullen sommigen denken, maar deze besparing maakt u elk jaar en door de kracht van samengestelde interesten neemt het effect ervan stelselmatig toe.
We menen dat “pensioensparen via groepsaankoop” een steuntje in de rug van de overheid verdient.
Als u vroeg genoeg begint met sparen is het zelfs zo dat u met een groepsaankoop zonder fiscaal voordeel beter af kan zijn dan bij een fiscaal gestimuleerde pensioenspaarbelegging. De aantrekkelijkheid van de groepsaankoop staat al helemaal buiten kijf voor spaarbedragen waarvoor geen fiscale aftrek meer mogelijk is. Een tweede belangrijke gevolg is dat deze groepsaankoop niet alleen de pensioencrisis aanpakt, maar ook een boost kan geven aan de Belgische economie. Concreet betekent dit dat bij de groepsaankoop kan afgesproken worden dat de portefeuille op een duurzame manier investeert in bedrijven en projecten met hoge toegevoegde waarde voor België.
De overheid geeft vandaag al allerhande garanties aan banken voor kredieten aan ondernemingen, alsook aan particulieren via de win-winlening. We menen dat “pensioensparen via groepsaankoop” een steuntje in de rug van de overheid verdient door het op te nemen in de korf van spaarproducten waarop de overheid een waarborg geeft tot 100.000 euro. Zo haalt de burger een hogere opbrengst dan op haar of zijn spaarboekje zonder dat zij of hij bang moet zijn om haar of zijn geld te verliezen én wordt de Belgische economie gestimuleerd wat de Belgische staatskas ten goede komt.
Les 2: Bescherm elkaar en stap in een tontine voor een levenslang pensioeninkomen
Tijdens de coronacrisis hebben we geleerd om elkaar te beschermen. Ik hou anderhalve meter afstand en draag een mondmasker om u te beschermen. Als u hetzelfde doet, dan beschermen we elkaar. Deze wederzijdse bescherming en solidariteit is in ons aller eigenbelang.
Wanneer we vandaag aan pensioensparen doen, ontbreekt deze insteek van wederzijdse bescherming. Er is echter wel degelijk nood aan. Het risico dat ieder van ons loopt, is namelijk om veel ouder te worden dan gedacht en daardoor met te weinig pensioeninkomen te komen zitten, nodig om bijvoorbeeld de facturen van het rusthuis te betalen of ziektekosten te betalen.
Er bestaat nochtans een efficiënte oplossing hiervoor, namelijk pensioensparen via een tontine. In dat systeem beschermen de aangeslotenen elkaar door af te spreken dat het bijeengespaarde kapitaal zal dienen om aanvullende pensioenen aan de deelnemers uit te betalen, bovenop het wettelijke pensioen.
Het risico dat ieder van ons loopt, is namelijk om veel ouder te worden dan gedacht en daardoor met te weinig pensioeninkomen te komen zitten.
Deze uitbetaling gebeurt, net zoals bij het wettelijke pensioen, elke maand zolang de aangeslotene in leven is. De betaling kan verhoogd worden bij aantoonbaar hoge verzorgingskosten volgens een op voorhand afgesproken regel. Die vooraf gemaakte afspraak verzekert dat de tontine op voorhand eerlijk is voor iedereen en na afloop solidair is met zij die langer leven dan verwacht of hogere verzorgingskosten hebben.
De tontine is zonder twijfel erg aantrekkelijk voor individuen zonder erfenisbetrachting. Dit kunnen mensen zijn zonder kinderen, maar ook gezinnen of alleenstaanden die hun erfenis bij leven al wensen te schenken aan hun kinderen.
Dankzij de tontine is een financiële buffer de facto niet meer nodig en kunnen ze desgewenst hun vermogen al voor hun overlijden verdelen onder hun kinderen. Ook voor de groep die zoveel mogelijk wil achterlaten voor haar kinderen is het interessant om een deel van haar vermogen toch in de tontine te beleggen ter diversificatie.
Les 3: Leg een strategische reserve aan via een omkeerhypotheek
België was onvoldoende voorbereid op de coronacrisis. Er was een plan noch een strategische stock aan mondmaskers. De fout om onvoldoende rekening te houden met de mogelijkheid op een tekort aan pensioeninkomsten kunnen Belgen ook vermijden dankzij hun baksteen in de maag en het toelaten van omkeerhypotheken.
Tijdens de actieve loopbaan wordt een huis gekocht of gebouwd en de hypotheek wordt afbetaald. Tegelijkertijd wordt een overeenkomst afgesloten met een financiële instelling. Zodra blijkt dat de pensioeninkomsten te laag zijn om de gewenste levensstandaard te behouden, kan de huiseigenaar dan een deel van de waarde van woning opnemen in liquide middelen en tegelijk de garantie behouden om levenslang te kunnen blijven geniet van de woning.
De eigen woning is met andere woorden de strategische reserve (stock) aan financieel kapitaal dat te allen tijde kan omgezet worden in cash mocht er een tekort zijn. Bij overlijden behouden de kinderen het recht om de woning over te nemen en de lening ofwel meteen af te betalen of in schijven zoals bij een klassieke hypotheek.
Les 4: Breid mypension.be verder uit
De dagelijkse update van het aantal besmettingen is genoegzaam gekend. Onze persoonlijke financiële toestand houden de meesten onder ons echter veel minder goed bij: we hebben vaak een onvolledig beeld hiervan en zijn al helemaal niet in staat om bedragen van nu te vertalen naar maandelijkse pensioeninkomsten voor later.
We menen dat het pensioenportaal mypension.be dient uitgebreid te worden om een volledig beeld te geven van wat u na uw pensionering kunt verwachten aan maandelijkse inkomsten. Het dient te informeren over tekorten en oplossingen voor te stellen. De app is ook een belangrijk instrument om beleidsmakers te sensibiliseren over de noden van verschillende socio-economische groepen.
Besparen op beheerskosten via een groepsaankoop van individueel pensioensparen is laaghangend fruit dat best zo vlug mogelijk geplukt wordt.
Actie gevraagd
Als individu is het naïef om volledig op de overheid te rekenen voor uw volledige pensioeninkomsten. Onder het motto "protect against the worst and hope for the best" ("bescherm u tegen het ergste en hoop op het beste"), neemt u dus maar best u voorzorgen.
In deze context is een tontine een aantrekkelijke verzekering die compensatie biedt als het wettelijk pensioen minder is dan u had gehoopt. Elke euro telt. Besparen op beheerskosten via een groepsaankoop van individueel pensioensparen is laaghangend fruit dat best zo vlug mogelijk geplukt wordt. Hetzelfde geldt voor het invoeren van omkeerhypotheken en het uitbreiden van mypension.be. Geen tijd te verliezen.