Grappenmakers aller landen, verenigt u. Dit is uw moment om ons met onnozele filmpjes op sociale media een beetje op te vrolijken. En ons weer een vertrouwd gevoel te geven, dat van de spontane lach. Dat er verder nog maar weinig vertrouwd aanvoelt, is eigen aan een kantelmoment. Met de wereldwijde uitbraak van het coranavirus zitten we middenin zo’n kantelmoment. Minder dan twee maanden geleden mocht ik nog een eredoctoraat van mijn universiteit overhandigen aan de Israëlische historicus en toekomstdenker Yuval Harari en dat in een vandaag ondenkbare nokvolle Lotto Arena.
In een bijdrage in de Financial Times vat Harari goed samen wat de inzet van de coronacrisis is. We kunnen immers met ons allen in twee richtingen kantelen: de goede en de slechte. Een meer solidaire wereld en een versterkte rol voor de burgers, dat is de goede kant. Maar volgens Harari kan de coronacrisis net zo goed in een aantal landen een 24/7-bewakingsmaatschappij in een stroomversnelling brengen, met overheden die technologie hebben om letterlijk onder onze huid kruipen. Net zo goed kan corona een opstapje zijn naar meer nationaal isolationisme.
Beide zijn nefast voor onze toekomst als vrije mensen in een vrije wereld. Eerdere crisissen hebben aangetoond dat mensen zich die niet altijd lang genoeg herinneren. Zijn antisemitisme en racisme na de holocaust en met de ondergang van het nazisme verdwenen? Helaas niet, ze steken vandaag zowat overal weer de kop op. Zijn we na de financiële crisis van 2008 zeker dat ons banksysteem weer betrouwbaar is? De volgende dagen en weken zullen het uitwijzen.
Technologiegoeroes als Peter Hinssen schreeuwen al zo lang van de daken dat digitaal het nieuwe normaal is.
Maar laten we hoopvol blijven. Enkele maatschappelijke effecten van de coronacrisis zijn nu al zichtbaar. Op zijn minst vragen we ons af of we wel allemaal zo goed bezig waren. Zo zijn we allen ook plots radicaal digitaal geworden, met positieve effecten op het klimaat. We zijn massaal nieuwe systemen aan het uittesten die ons dichter bij de ander brengen (de prof bij de student bijvoorbeeld, of collega’s bij hun teamgenoten) zonder dat we nog ons huis uit moeten. Door op zo’n grote schaal naar een andere dimensie te verkassen, zullen we nu snel weten waar de balans tussen online en fysieke aanwezigheid het best komt te liggen. Voor het bedrijfsleven, maar ook voor het onderwijs, van universiteiten tot basisscholen. Vergaderingen gebeuren efficiënter, en sommige meetings blijken heel makkelijk te schrappen. Niemand kan nu nog blijven zweren bij methoden van tien of twintig jaar geleden. Steeds meer mensen komen eindelijk in 2020 terecht. Technologiegoeroes als Peter Hinssen schreeuwen al zo lang van de daken dat digitaal het nieuwe normaal is dat sommigen zich intussen aan het afvragen waren of ze iets gemist hadden. Vandaag twijfelt niemand meer.
Al valt er nog niet veel meer dan dat te zeggen. Filosofen als Hannah Arendt en historici als Geert Mak weten dat je moeilijk geschiedenis kan schrijven als je er middenin zit. De geschiedenis schrijft zichzelf, en pas achteraf kunnen we patronen zien, verbanden leggen en verklaringen bedenken. Nu zien we alleen wat we willen zien. Veel en tegelijk niets. Chaos vooral.
Mensen lijken terug massaal te beseffen dat wetenschap het enige is wat we hebben om een oplossing dichterbij te brengen.
Eigenlijk hebben we in deze crisis vooral één ding nodig. Een vaccin? Uiteraard. Maar ook vertrouwen. Zoals Harari terecht opmerkt, is het cruciaal dat de bevolking vertrouwen heeft in de wetenschap, in overheid en in de media. Want als dat vertrouwen er niet meer is, ligt de weg open naar een autoritaire toekomst. Met alom aanwezige bewakingstechnologie.
Laten we dus voor vertrouwen gaan. En al minstens voor herstel van vertrouwen, want net de media, de politiek en de wetenschap kregen de jongste jaren wel meerdere vertrouwenscrisissen te incasseren. Ik stel dan ook met een zeker genoegen, en ja vertrouwen, vast dat de jarenlange populistische pogingen om de wetenschap, maar net zo goed de journalistiek, als ‘fake’ en ‘establishment’ weg te zetten, wegsmelten als sneeuw voor de zon. De mensen verwachten plots mirakels van de wetenschap. Wat dan ook weer niet goed is. Professoren die alles in een handomdraai oplossen, bestaan alleen in stripverhalen. Maar mensen lijken terug massaal te beseffen dat wetenschap het enige is wat we hebben om een oplossing dichterbij te brengen. Daarom ben ik hoopvol dat de wetenschap hier sterker zal uitkomen. En met de wetenschap wij allemaal.