De wereld heeft je nodig. En je ideeën. Die oproep is niet voorbijgegaan aan de studenten die dit jaar opteerden voor het keuzevak Redelijk Eigenzinnig. Het resulteerde in enkele knappe opiniestukken over actuele problemen. Omdat Poincaré – lees: de kritische, vrij denkende geest - behoort tot de zes P’s die de VUB en haar community mee helpt waar te maken, publiceren we hier, op VUB Today, een aantal opiniestukken. Hieronder dat van Serafine Vanschoenwinkel, die een lans breekt voor Housing First, een opvangmodel voor daklozen als aanvulling van het huidige opvangmodel.
Vannacht slapen er wellicht zo een 4.000 mensen in de Brusselse straten omdat ze geen dak boven hun hoofd hebben. Ze kunnen niet meer terecht in opvangtehuizen, er is te weinig plaats. Het opvangmodel voor daklozen moet herzien worden en de huidige financiering is daarvoor niet voldoende. Een project als Housing First kan een oplossing bieden.
Na mijn studies sociaal werk startte ik met het schakelprogramma sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel. Ik werd geconfronteerd met de grote aantallen daklozen in de Brusselse straten. Keer op keer werd ik overspoeld door gevoelens van verdriet, medelijden en machteloosheid. Na een jaar herkende ik zelfs enkele daklozen omdat ze altijd op hetzelfde plekje te vinden waren. Er is bijvoorbeeld een mevrouw die altijd op een stoepje zit dicht bij de Sint-Gorikshallen en de duiven voedert.
Vrienden die al langer in Brussel wonen zeggen dat die personen er al jaren zitten. ‘Je wordt er wel aan gewoon’ hoor je sommige dan zeggen maar dat is bij mij niet het geval.
Waarom blijft een welvarend land als België met deze problematiek kampen? Waarom slagen wij er niet in mensen een onderdak te bieden? Het gebrek aan daadkracht en onvoldoende steun vanuit lokale besturen lijken mij een mogelijke oorzaak in deze kwestie.
Ik ben een blanke 24-jarige vrouw afkomstig uit een middenklasse gezin. Ik had geluk en werd geboren met een dak boven mijn hoofd, ik kreeg en krijg nog steeds alle duwtjes in de rug die er nodig zijn. Anderen hebben daarentegen minder geluk en krijgen niet alle kansen aangeboden. Zij komen in sommige gevallen op straat terecht.
Op 5 november 2018 telde la Strada, het steunpunt van de Brusselse sector voor hulp aan dak- en thuislozen, 5.701 slecht gehuisveste personen en dak- en thuislozen (Bertrand, Quittelier, 2018).
Eigen schuld of beleidsmankement?
We dienen onszelf de vraag te stellen vanuit welke lens we deze mensen percipiëren. Hanteren we een individueel schuldmodel waarbij de dakloze zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen miserie en gezien wordt als de luiaard in de hangmat? Of kijken we naar deze kwestie vanuit een structureel schuldmodel waarbij de problematiek wordt vergroot en er ook wordt gekeken naar het beleid?
Naar mijn gevoel wordt iedereen in onze samenleving verantwoordelijk geacht voor zijn of haar eigen miserie. Men wordt als het ware uit de hangmat geschopt, in de woorden van Bea Cantillon, door de grote responsabilisering van het individu (Declerck, 2017). Werkzoekenden worden tot in den treure geactiveerd door middel van hen continu te controleren op het zoeken van werk, sollicitatietrainingen te laten volgen, etc.
Begrijp mij niet verkeerd, ik keur profiteurs van het systeem niet goed maar sommige mensen hebben nu eenmaal een duwtje in de rug of psychosociale begeleiding nodig om überhaupt uit deze vicieuze cirkel van problematieken te kunnen geraken.
De sociale grondrechten worden niet altijd even goed gerespecteerd door het overheidsbeleid, ook al zijn ze verankerd in de grondwet. In theorie krijgt iedere mens sociale grondrechten maar in de praktijk is daar weinig sprake van (Davidson, 2016). Het recht op een behoorlijke huisvesting wordt bijvoorbeeld absoluut niet gerespecteerd aangezien er zoveel mensen op straat leven.
Als ik de cijfers zie van het aantal slecht gehuisveste personen en dak- en thuislozen concludeer ik dat het opvangmodel voor daklozen moet herzien worden en de huidige financiering daarvoor niet voldoende is.
Bestaande opvangmogelijkheden
Er zijn echter wel organisaties die hun best doen om deze problematiek aan te pakken. VZW New Samusocial (voormalig Samusocial) streeft al sinds 1999 ernaar om een menswaardige en een kwaliteitsvolle verzorging te bieden aan mensen zonder een dak boven hun hoofd.
In 2019 waren er 34.700 tussenkomsten in de straten door de mobiele hulpteams die contact opzoeken met daklozen op straat en hen van eerste noden zoals water, voeding, hygiënekits, etc. voorzien. Er waren 68.661 behandelde oproepen van mensen die bellen in verband met vragen over onderdak of meldingen omtrent personen op straat. 1.772 mensen werden begeleid en 8.874 personen werden opgevangen in de centra (Samusocial, z.d.).
In hun opvangcentra zijn er echter te weinig plaatsen voor iedereen. Mensen moeten elke avond opnieuw hopen op een plaatsje om de nacht door te brengen. Degene die pech hebben belanden die nacht op straat. Daarbij zijn de gebouwen waarin mensen worden opgevangen niet altijd ontworpen voor de opvang van een groot aantal mensen (Samusocial, z.d.).
De middelen die de overheid biedt zijn voldoende om curatief te werk te gaan maar zijn helaas maar tussentijdse oplossingen. De overheid en de organisaties dienen volgens mij te kijken naar goede praktijken en te geloven in de daadkracht ervan. Een project zoals Housing First kan een oplossing bieden.
Onderdak voor daklozen
Housing first biedt langdurige thuislozen die kampen met een verslavings- en of psychiatrische problematiek een woonst aan. Ze worden beschouwd als mensen die net als andere een gewoon huurcontract krijgen en huurdersverplichtingen dienen na te komen. Alleen krijgt de persoon in kwestie wel langdurige begeleiding zolang het nodig is (Lescrauwaet, 2017). Er is geen sprake van een selectief beleid waarbij er allerlei voorwaarden worden gesteld. Daarentegen wordt er vanuit een herstelbenadering gestart waarbij het welzijn van de persoon voorop staat. Men tracht de personen in kwestie zoveel mogelijk te beschermen tegen schade. Onderdak is daarbij een eerste cruciale stap maar daarnaast dienen deze mensen uiteraard ook de gepaste psychosociale begeleiding krijgen.
Ook de Europese organisatie van nationale organisaties die werken met daklozen, FEANTSA, stelt woongerichte oplossingen voor. Naast huurcontrole en huurbemiddeling is ook door de overheid gefinancierde steun voor particuliere verhuurders een veelgebruikt instrument om het aanbod van betaalbare huurwoningen te vergroten. Leegstaande woningen dienen gemobiliseerd te worden volgens de organisatie (Feantsa, 2018). Finland en Denemarken zetten bijvoorbeeld volop in op Housing First.
De directeur van FEANTSA, Freek Spinnewijn, wijst erop dat deze oplossing bedoeld is om mensen die te kwetsbaar zijn op te vangen. Men kan enerzijds werken via individuele woningen en anderzijds via groepswoningen (Serrien, 2019).
In België werden er Housing First-experimenten gedaan van 2014 tot 2016. Twee jaar nadien bleek 90 procent van de Housing-First-bewoners nog steeds gehuisvest (Lesrauwaet, 2018).
Gevraagd: meer middelen
Het idee is evenwel nog niet volledig in opgang. De regering moet dit idee stimuleren (Serrien, 2019) en de organisaties kunnen hier meer op inzetten. Ze werden echter nooit verhinderd om meer in te zetten op dit soort projecten. Samusocial biedt dit initiatief reeds aan voor jongeren tussen de 18-25-jaar oud waarbij ze een woning krijgen aangeboden en intensieve multidisciplinaire begeleiding. Maar met meer middelen zouden ze er volgens mij meer op kunnen inzetten.
Het gaat hier om personen zonder rechten, zonder papieren. Mensen die in de winter in de koude op straat dienen te leven. Dakloosheid heeft een enorme impact op zowel fysiek als mentaal vlak. Daklozen kampen met een slechtere gezondheid en bijgevolg een lagere levensverwachting. Mentaal voelen ze zich vaak onveilig en hebben ze het gevoel dat ze er niet meer toe doen.
Tijdens de huidige corona-pandemie zijn deze zaken nog meer van toepassing dan ooit tevoren. De organisatie ‘Dokters van de Wereld’ stelt dat het optrekken van de opvangcapaciteit cruciaal is om de verspreiding van het virus tegen te gaan (De Standaard, 2020).
Naast een dak kan een eigen woning bovendien ook rust, privacy en veiligheid bieden en daarom is een absolute noodzaak als je het mij vraagt (Lesrauwaet, 2018).
De cijfers tonen aan dat er nog te veel mensen op straat leven omdat er te weinig plaats is in de opvangtehuizen. Het opvangmodel voor daklozen moet herzien worden en de huidige financiering is daarvoor absoluut niet voldoende.
Housing First is een ideaal initiatief om ervoor te zorgen dat opvangcentra worden ondersteund en om mensen een langdurige woonst aan te bieden. De overheid moet daadkracht tonen en ervoor kiezen om mensen te erkennen als mens!