Tekst: Willem-Jan van Ekert - Foto: Saskia Vanderstichele
Begin jaren tachtig. Jean-Jacques Amy werd in totaal vier keer voorwaardelijk veroordeeld wegens het - toen nog illegaal - uitvoeren van abortus. “Voor het Hof van Beroep heb ik geëist dat men mij niet voor die ene abortus zou vervolgen maar voor iedere van de honderden abortussen die we dat jaar uitgevoerd hadden. Ik heb alles in het werk gesteld om de publieke opinie op onze hand te krijgen. De aanhouding en gevangenneming van een arts voor hulpverlening aan vrouwen met ongewenste zwangerschap, volgend op deze van Dr. Willy Peers, in 1973, zou nog eens voor ophef hebben gezorgd. Jammer genoeg weigerde men mij op te sluiten.”
Ik heb gepleit dat men mij zou vervolgen voor honderden abortussen. Jammer genoeg weigerde men mij op te sluiten.
1962. Het begon met een stage in een ziekenhuis in Schaarbeek, tijdens zijn studie geneeskunde aan de ULB. Daar nam hij zaken waar die hem nog altijd diep storen. “Wanneer vrouwen zich aanboden met het verhaal dat ze een spontaan miskraam hadden, werd die verklaring systematisch in twijfel getrokken. Want men veronderstelde dat er ongetwijfeld een ‘engeltjesmaakster’ tussenbeide gekomen was. De vrouw werd uitgekafferd en op de ruwste manier onderzocht. De baarmoederwand werd geschraapt om pijn te veroorzaken om haar ervan te doen afzien om nog ooit een zwangerschapsafbreking te laten verrichten. Er waren nauwelijks artsen bereid om een vrouw in noodtoestand te helpen. Enkelen wel, voor onwaarschijnlijk hoge bedragen. En sommigen uit een humanistische overtuiging – maar die zich niet bekend maakten.”
Er waren nauwelijks artsen bereid om een vrouw in noodtoestand te helpen.
1965. “Om me verder te specialiseren, vertrok ik naar de VS; een jaar later kon ik aan de slag in een van de beste ziekenhuizen in New York. Bij mijn aanwervingsinterview had het diensthoofd me slechts één vraag gesteld: hoe ik daar gekomen was. ‘I walked’, zei ik. Toen ik, eenmaal chief resident, vier jaar later vroeg waarom hij me geen tweede vraag gesteld had, antwoordde mijn baas: ‘I thought if someone would be crazy enough to walk 59 blocks, he would be crazy enough to work hard.’ Op een zondagnamiddag tijdens mijn eerste jaar in New York zat ik met de chief resident, die eveneens dienst had, in het ontspanningslokaal. Hij keek naar American football op tv, de voeten op tafel. Ik werd opgeroepen voor een vrouw met een spontaan miskraam. Ze vertelde me dat ze het weekend had doorgebracht op Long Island. Tijdens het zwemmen zou ze door een golf op het strand gesmeten zijn en ’s avonds een miskraam gehad hebben. Mijn collega zat nog altijd met de voeten op tafel naar tv te kijken terwijl ik hem het verhaal van de vrouw deed. Zonder zijn blik van de tv te houden zei hij: ‘Het verhaal van die vrouw is geheel verzonnen. Zij heeft wel degelijk een clandestiene abortus laten uitvoeren.’ Toen pas drong het tot me door dat vrouwen verplicht waren te liegen om geholpen te worden. Ik schaamde mij dood dat ik dat jaren eerder niet besefte. In datzelfde jaar heb ik in de gang, op een berrie, een vrouw van 20 voor mijn ogen zien sterven. Toen dacht ik: dit kan niet meer.”
Lees verder onder de afbeelding.
1970. “Gedurende mijn vier jaar in ‘The Big Apple’ (New York) gebeurde er heel wat, met name op politiek vlak. Er waren twee - en adem nu even heel diep in - heel vooruitstrevende republikeinen aan de macht in de staat New York: gouverneur Nelson Rockefeller en burgemeester John Lindsay. Samen met een groep vooraanstaande gynaecologen kwam Rockefeller tot het besluit dat er een einde moest komen aan de illegale abortussen. In vier verschillende Amerikaanse staten werd op 1 juli 1970 gelijktijdig het recht op abortus erkend. In 1973 werd abortus in de VS uit het strafrecht gehaald. Ik was op dat ogenblik reeds geruime tijd pro-abortus geworden.
1971. Omdat ik niets voelde voor de dienstplicht in België deed ik burgerdienst in het universitair ziekenhuis in het Oegandese Kampala, een van de beste instellingen in Afrika op dat moment. Daar was een farmacoloog met Indische roots werkzaam, hij bleek een van de drie meest vooraanstaande onderzoekers ter wereld naar prostaglandinen, stoffen met weeënverwekkende eigenschappen die gebruikt konden worden om de baring in te leiden of medische abortus te verwekken. Ik nam actief aan dat onderzoek deel. Na twee jaar moest ik vertrekken omdat de situatie in Oeganda onhoudbaar werd. Idi Amin was in die periode verantwoordelijk voor de moord op minstens 200.000 van zijn landgenoten, waaronder de hoogste magistraat van het land, de rector van de universiteit waar ik werkte en twee van mijn collega’s die manu militari uit de operatiekamer werden gehaald en vervolgens de schedel ingeslagen.”
1973. Bij terugkomst in België was er op dat moment op de VUB of ULB geen plek voor Amy en hij ging als gynaecoloog aan de slag aan het Academisch Ziekenhuis in Gent. “Vlaanderen was nog zwaar katholiek, ook aan de Rijksuniversiteit van Gent. Aanvragen voor abortus werden meestal geweigerd. Ik verwees vrouwen dus systematisch door naar Nederland waar abortus werd gedoogd. Een vrouw waarbij abortus werd geweigerd stond op een avond met haar man aan mijn deur. Druipend nat. Ik herkende haar van de raadpleging. Ik zag dat ze aan het wenen waren, ik had geen keuze. De instrumenten die ik zelf niet had smokkelde ik uit het ziekenhuis en ik kocht een fietspomp, waarvan ik de klep omkeerde zodat ik er – met hulp van de echtgenoot - een zuigcurretage mee kon uitvoeren. Met de schrik op het lijf heb ik thuis mijn enige clandestiene abortus gepleegd. Maar er waren drie gelukkige mensen.”
De instrumenten die ik zelf niet had smokkelde ik uit het ziekenhuis en ik kocht een fietspomp zodat ik een zuigcurretage kon uitvoeren.
1975. “Ik kreeg het verlossend bericht dat er aan het nieuw op te richten AZ in Jette een aantal mandaten vrijkwamen omdat enkele gynaecologen – hou je vast – hadden vernomen dat ze loontrekkend zouden zijn en niet aan privégeneeskunde mochten doen. Ik wilde niets liever dan als loontrekkende werken en ben daar tot aan mijn pensioen consequent in gebleven. Op 1 december ging ik, onder het etiket VUB, werken in het Sint-Pietersziekenhuis in Brussel in afwachting dat het AZ zou openen. De geest die op die dienst hing was een verademing. Het diensthoofd, professor Hubinont, steunde in het openbaar dr. Willy Peers - de arts uit Namen die wegens abortus 34 dagen in de gevangenis had doorgebracht – door eveneens vrouwen op te vangen en te behandelen. Ik heb een mateloze bewondering voor die twee artsen. Peers was al vaak in botsing gekomen met de oerconservatieve Orde der Geneesheren. Hij was door hen geschorst in het kader van het verbod op anticonceptie omdat hij, op aanvraag van vrouwen zelf, heelkundige sterilisaties had uitgevoerd. Onder meer onder de vlag van de VUB werden er dus elke dag zwangerschapsafbrekingen uitgevoerd.”
1977. “Mijn eerste raadpleging in het AZ, in mei, tussen kartonnen dozen en weinig meubilair. Ik had geen enkel instrumentarium, dat zat nog ergens verpakt. Van de vier patiënten wilden er twee een abortus, die we dan nog in Sint Pieters uitvoerden. Aanvankelijk wilde men in het AZ dit niet onmiddellijk toestaan. De reden was dat de KU Leuven van plan was om in het Brusselse een dependance op te richten. Om die plannen tegen te houden, wilde men geen provocatie. Ik stelde de Medische Raad en geneesheer-directeur Louis Tielemans voor de keuze: het is te nemen of te laten. Ik heb het gehaald. Maar vanaf het moment dat ik vervolgd werd heeft men mij consequent gesteund en een zeer bekwaam advocaat toegewezen. De hele universitaire gemeenschap leverde financiële bijdragen voor de kosten van de verdediging.”
Toen ik vervolgd werd, leverde de hele universitaire gemeenschap financiële bijdragen voor de kosten van mijn verdediging.
“Tussen 1974 en 1978 was er onder de toenmalige liberale minister van Justitie Herman Vanderpoorten een gedoogbeleid inzake abortus. Maar omdat het parlement de wet niet aanpaste, werden er vanaf 1981 weer processen gevoerd, voornamelijk in Brussel en er was een megaproces in Gent. In het AZ-VUB volgden de pogingen tot inbeslagname van medische dossiers elkaar in hoog tempo op. Gebonden aan het beroepsgeheim weigerden wij systematisch hieraan gevolg te geven. Ik eiste openbare verontschuldigingen van de Orde van Geneesheren voor hun houding: een overtreding van hun eigen deontologische code. Die kwam er niet; sinds 1982 heb ik dan ook geweigerd het lidmaatschapsgeld te betalen. Daarvoor werd ik viermaal voor het vredegerecht gedaagd.”
1990. “Daags vóór de goedkeuring door de kamer van volksvertegenwoordigers van het wetsvoorstel Lallemand-Michielsens, op 29 maart 1990, bevond ik mij opnieuw bij de gerechtelijke politie voor een verhoor en een confrontatie. Enkele dagen later stelde de wet van 3 april 1990 die vrijwillige zwangerschapsafbreking voor een deel depenaliseerde, een einde aan meer dan anderhalve eeuw verachtelijke schijnheiligheid.”
De wet van 3 april 1990 die vrijwillige zwangerschapsafbreking voor een deel depenaliseerde, stelde een einde aan meer dan anderhalve eeuw verachtelijke schijnheiligheid.
Terug naar af?
2019. “Er zijn zaken op het vlak van onder meer abortus aan het gebeuren die huiveringwekkend zijn. Kijk naar de situatie in Amerika waar de roep op een verbod steeds luider klinkt en ook al gevolg heeft gekregen in Georgia, Mississippi, Ohio en onlangs Alabama met zelfs een totaalverbod. Die situatie was daar al langer aan het broeden. Mede door de socio-economische situatie en het religieuze fanatisme in dat land. Maar wanneer je een president krijgt die alles wat conservatief is omarmt, dan gaan we inderdaad weer terug naar af. Dat zie je ook in enkele Oost-Europese landen, daar hebben ze blijkbaar niets van hun geschiedenis van onderdrukking geleerd. Toch mag je nooit wanhopen. Enkele jaren geleden behoorde Ierland tot de meest katholieke landen in Europa. Door de schandalen binnen de katholieke kerk is er in de Ierse republiek een versnelde secularisatie opgetreden en heeft het land nu een abortuswet die min of meer op de Belgische gelijkt.”
Wanneer je een president krijgt die alles wat conservatief is omarmt, dan gaan we weer terug naar af.
Lees ook onderstaande artikels over de strijd voor zelfbeschikking van VUB-onderzoekers en UZ Brussel-specialisten:
- De begindagen van reproductieve geneeskunde - André Van Steirteghem
- 'Euthanasie: Alert blijven voor moeizaam verworven rechten' - Wim Distelmans
--
Een volledig overzicht van ons feestmagazine vindt u hier.
--
Anoniem is een vrouw
‘Anoniem’ is een vrouw - De strijd voor gelijke rechten is een uitgave in het kader van de Leerstoel Willy Calewaert. Die wordt jaarlijks onder auspiciën van deMens.nu georganiseerd door de Vrije Universiteit Brussel.
Op boekenbeurs in Antwerp Expo - Op 11 november 2019 is het Nationale Vrouwendag. Het ideale moment om stil te staan bij gendergelijkheid en feminisme vandaag. Van #metoo, over strengere abortuswetten in de VS en beperkte straffen voor seksueel geweld in eigen land, tot onbetaalde zorgtaken en de combinatie werk en gezin. Genoeg stof tot nadenken! Dat doen VUBPress samen met auteurs en uitgeverijen die in 2019 boeken uitbrachten over aan feminisme gelinkte thema's. Charlie Magazine leidt het gesprek in goede banen.
