Deze column verscheen eerder op tijd.be. Auteur: Caroline Pauwels, professor communicatiewetenschappen en rector aan de VUB.
“Ik omvat massa’s”, zingt de deze week tachtig geworden bard die als eerste van zijn gilde de Nobelprijswinnaar voor de Literatuur kreeg. “I'm a man of contradictions, I'm a man of many moods. I contain multitudes”, klinkt het op Dylans jongste, alom bejubelde album.
Een authentieke mens herleiden tot een enkele identiteit is onmogelijk. Groepen mensen herleiden tot één kenmerk is dat evenzeer. Toch is het net dat wat we vandaag almaar meer doen. De anderen zijn fout en onuitstaanbaar. We maken ze tot de aartsvijand in een virtuele loopgravenoorlog. Sommigen grijpen fysiek naar de wapens. Instant voorpaginanieuws, met een hoop fanatieke steunbetuigingen erbij. Jürgen Conings is op sociale media nog explosiever dan La Boum.
Wokeness is in se goed, maar in z’n extreemste vorm maakt het gesprekken met andersdenkenden onmogelijk.
“World, what is wrong with you?” VS-correspondent van de VRT Björn Soenens verwoordt het treffend in een post die hij het voorbije weekend op Facebook deelde. Aan de hand van een resem recente voorbeelden klaagt hij extreme polarisatie aan. Hij heeft het niet alleen over fanatici, maar bijvoorbeeld ook over een gepland interview met een professor economie die helemaal anders denkt over staatsschuld. “Haar boek maakt furore in de hele wereld (‘De mythe van de staatschuld’) en zet vele mensen aan het denken over wat we altijd geloofd hebben. Dat op zich is al interessant om een reportage over te maken.
Maar, wat merk ik op mijn sociale media? Ik word aangevallen door Vlaamse economen, nog voor het interview is afgenomen. ‘Fake news,’ tweette een bekende econoom. Een andere zei dat die Amerikaanse econome onzin verkoopt en geen aandacht verdient.” Björn Soenens ziet het als een bedreiging van de vrije journalistiek. “Gaan sociale media een machtsspel spelen over wat ik mag en kan maken, en wie ik mag interviewen? Ik heb dit in mijn lange loopbaan nooit eerder meegemaakt.”
We maken elkaar steeds radicaler. Emoties bepalen het debat, met die ondertoon van haat, woede en frustratie die we vandaag overal op sociale media aantreffen.
We verkiezen steeds meer de geborgenheid van de eigen echokamer, waar we ons met gelijkgestemden kunnen wentelen in het eigen grote gelijk. Maar was dat vroeger dan ook niet zo? Zeker, het is des mensen en de vorige eeuw hebben tientallen miljoenen het leven gelaten in oorlogen veroorzaakt door fanatici. Maar in 1945 was er het besef dat alleen overleg, dialoog en samenwerking soelaas konden brengen. De naoorlogse samenleving bracht meer welvaart en vrede. Jazeker, er waren ook toen extremisten die geen vrede namen met de welvaart, zoals de Rote Armee Fraktion of de CCC. Maar de samenleving raakte niet uit balans. Het midden bleef dominant.
Vandaag lijkt er voor velen maar één juiste positie: een zo radicaal mogelijke. Wokeness is in se goed, maar in z’n extreemste vorm maakt het gesprekken met andersdenkenden onmogelijk. Aan de andere zijde van het spectrum zien we de extreemrechtse Facebookgroepen waarin journalisten Hind Fraihi en Bas Bogaerts twee jaar lang hebben rondgewaard. Het oordeel van Fraihi, in een interview in De Standaard vorig weekend, klinkt genuanceerd: “Er is een dedain gegroeid: het Vlaams Belang, dat zijn marginalen waarop je mag kakken. Maar dat mechanisme van links is hetzelfde mechanisme dat Vlaams Belang gebruikt tegen vreemdelingen. We moeten daar vanaf. We moeten elkaar zien als medemens.”
We moeten het debat van de uitersten terug in het midden krijgen, waar we elkaar met open vizier tegemoet kunnen treden.
Kortom, we maken elkaar steeds radicaler. Emoties bepalen het debat, met die ondertoon van haat, woede en frustratie die we vandaag overal op sociale media aantreffen. Met stemmingmakerij als strategie. Wie een stelling durft posten, belandt haast ogenblikkelijk in een stellingenoorlog. Of krijgt doodsbedreigingen, zoals viroloog Marc Van Ranst. Zal het wijken van de pandemie tot een afkoeling van al die oververhitte geesten leiden? Het tij keren is absoluut nodig. We moeten het debat van de uitersten terug in het midden krijgen, waar we elkaar met open vizier tegemoet kunnen treden. Loopgraven dienen onze zaak niet. Loopgraven zijn valkuilen.